МБДОУ ЦРР-детский сад "Аленушка" с.Черкех

Оскуола±а киириэн иннинээ±и саастаах о±олорго олоІхону толорууга, кылыґах  эрчиллиилэрэ

                 Яковлева Прасковья Васильевна,

музыкальнай салайааччы

«Алёнушка» о±ону сайыннарар киин

Таатта улууґа.

Аннотация:  Ыстатыйа±а 5-6 саастаах о±олорго кылыґа±ы таґаарарга, сіпкі тыынарга эрчиллиилэр хомуллан киирдилэр.

Кµлµµс тыллар:  олоІхо, кылыґах, тыын.

Саха сэбиэскэй  литературатын тірµттээбит суруйааччы, улуу поэт, биир дойдулаахпыт П.А. Ойуунускай эппит  «Хайа да омук µµнэн-сайдан тахсарыгар кирилиэґин  маІнайгы µктэлинэн буолар кини ырыата, олоІхото», — диэн саамай сіпкі бэлиэтээбит эбит.

ОлоІхо – хоґуйуу, дьµґµйµµ. ОлоІхоґут тугу саныырын, тугу ханна, хаґан кірбµтµн истибитин хоґуйар. Саха киґитин оло±о, сиэрэ-туома, итэ±элэ барыта олоІхо±о кістір. ОлоІхо кістір µс дойдуну, орто дойду айыллыытын  о±олорго хамсаныынан µірэтэр табыгастаах. ОлоІхону толоруу уустук тыла-іґі, ырыата-тойуга, персонажтары образтаан кірдірµµ, кинилэр тэтимнэригэр киирэн толоруу элбэх µлэни µірэтиини эрэйэр. ОлоІхону толорор о±о тыла-іґі баай, толкуйдуур дьо±ура сайдар, айыл±алыын алтыґар сиэри-туому тутуґар буолар. О±олорго олоІхону спектакль быґыытынан туруорарга остуоруйа курдук бастаан омуннаахтык кэпсээн, олоІхо хартыыналарын кірдірін, музыкаларын иґитиннэрэн, хайдах толорулларын иґитиннэрэн баран µірэтэр ордук. Хас биирдии персонаж тус туспа ырыалаах-тойуктаах, хамсаныылаах ол тэтимигэр ону образтаан о±о толороругар ыарыхаттары кірсір, онно сіптііх µлэ барыахтаах.  ОлоІхоґут о±ону талан ылар ордук. Тыла-іґі чуолкай, ыраас, ійµгэр тута ійдµµр, хара±ар ойуулаан кірір ба±алаах буолуохтаах дии саныыбын. Айыл±а сир дойду айыллыытыгар эрэкэ-дьэрэкэ о±олору сибэкки сэбирдэх туттаран µІкµµлээн тэлээрдэхтэринэ бэйэлэрин кэрэлэринэн харахха айыл±а  кістін кэлэр. Манна олоІхо тыла иґиллиннэ±инэ киґи эрэ турукка киирэн кірµін сіп. ОлоІхо ол курдук сµдµ айымньы. Хоґуйуллан, дьµґµйµллэн ыраата тиийэр алыптаах.  ОлоІхо — саха дууґатыгар хааныгар иІэ сылдьар, биґиги о±ону кыра сааґыттан олоІхо±о сыґыаран иитиэхтээхпит, µірэтиэхтээхпит. Мин маннык ньымалары туґанан о±олору µірэтэбин.

1. Турукка киллэрии
2. Эти-сиини уґугуннарыы;
3. Сіпкі тыыныы;
4. Кылыґах таґаарыы эрчиллии;
5. Тылы сµґµіхтээн арааран эрчиллии;

Ыытыллар: 5-6 саастаах о±олорго

Ґлэм сыала:  олоІхону толоруох иннинэ эти-сиини, кылыґа±ы бэлэмнээґин

Соруктара:

— холкутук олоІхону толорорун ситиґии;

— о±о олоІхону хара±ар оІорон кірір дьо±урун сайыннарыы;

— олоІхо ырыатын-тойугун сіптііхтµк толоруу;

Дьарык барыыта:

— Кµн айыы о±олоро, тігµрµччµ сиэттиґэн туран э±эрдэлэґиэ±ин эрэ Аламай маІан кµнµнэн! Кындыа кыталык кыргыттар, хорсун хоодуот уолаттар!

Турукка киллэрии:

 — Чуумпурабыт, харахпытын симэбит, уонна мин этэр тылбын хатылаан, µтµктэн иґэ±ит.

Ойон тахсар кµннээх

Охтон-баранар мастаах

Уолан бµтэр уулаах

Орто туруу дойду олохсуйбута эбитэ µґµ (о±олор хатылыыллар)

Эти-сиини уґуннарыы:

Билигин эппитин – хааммытын эрчийэбит уґуннарабыт, олоІхолуурга бэлэмнэнэбит (айыл±а музыката тыаґыыр).

Муннубутунан тыын ылабыт, тібібµтµттэн са±алаан атахпытыгар тиийэ эрчиллэбит.

-кµнµ кірібµт тібібµтµн µіґээ халлаан диэки хайыґыннарабыт, онтон тіттірµ миэстэтигэр тµґэрэбит., ойо±осторбутун  таарыйабыт, хоолдьукпутун (тібібµтµн) эргитэбит.

-санныбытын эргитэбит.

-илиинэн айыл±а уґуктуутун сибэкки тиллиитин, оту-маґы кірдірібµт.

-Кыталыктыы кынтаччы туттан, сиґи кіннірін, моонньуну уґатан хаамыы;

— Туйаарыма куолуу нуо±айан атах тібітµгэр дугунан хаамыы.

-Бухатыырдыы тиІилэхтээн хаамыы.

-Бухатыыр ата сиэллэрэн айанныыр хаамыы.

-чэ эрэ уоскуйабыт, тыын ылабыт, аны билигин сіпкі тыынарга, кµімэйбитин, кылыґахпытын тойукпутун уґугуннарабыт.

Сіпкі тыыныы:

-муннубутунан сыыйа тыын ылан искэр ыыта±ын, айаххынан аргыый тыыІІын таґаара±ын 3тэ маннык хатылыыбыт.

— аны от охсобут, хотуурбутун кэннигэр илдьэрбитигэр тыын ылабыт, оту охсорбутугар аллараа тµґэрэрбитигэр тыыммытын таґаарабыт. 3-тэ маннык хатылыыбыт.

— айахпытыгар шарик уган ыстыыбыт уонна сыыйа µрэн биґэбит.

— уІа илиибитигэр кыракый мээчик ылабыт уонна ыраах кыыраатан быра±абыт аґа±ас дор±ооннорунан ыытан иґэбит.(а,о,э, і, у, µ, ы,и)

Кылыґах таґаарыы эрчиллиилэрэ:

-икки иллиигин холбоон кумуччу тутан тµіспµтµн аґа±ас дор±ооннорунан биирдиитэ охсобут. (а,о,э, і, у, µ, ы,и)

— умса тµґэн илиигин кэннигэр илдьэ кіхсµн хара±ар ґо-ґо-ґо дор±оон таґааран охсобут.

-илиигин токурутан икки ойо±осторгун  ґии-ґыы-ґуу кылыґах таґааран охсобут.

 -аны о дор±оону сµґµіхтэргэ арааран ыллаан кірібµт

-ооґооо-ґоо-ґо 3 хатылыыбыт.

-дьээ-ґэ-ээ-ґэ

-боо-ґо-оо-ґо 3 хатылыыбыт

Тылы сµґµіхтээн арааран эрчиллии;

Аны билигин «Толору кымыстаах тойукпутун» сµґµіххэ арааран туойуо±ун.

-то-ґо-лоо-ру кы-ґы-мыс-таах, чо-ґо-роо-ну кі-ґі-ті-±ін

-дой-ду-бут туу-ґу-ґу-гар до-±от-тоо-руом и-ґиэ-±ин, маладьыастар, уонна олоппосторбутугар олоробут олонхобутун саныыбыт, атахпытын оллооІнуу ууран са±алыыбыт.

— П.Е. Решетников –КіґіІі Бµітµр олоІхотуттан «Кµµстээх уохтаах Кµн Кµндµлµ бухатыыр» олоІхону білі±µнэн аа±аллар.

Маннык дьарыктаатахха о±о ырыата-тойуга ыраас кылыґахтаах буолар, олоІхону толороругар чэпчэки, холкутук туойар-ыллыыр буолар.

Туґаныллыбыт литература:

1. «ОлоІхо алыптаах эйгэтэ» В.В. Илларионов Дьокуускай «Бичик» 2006
2. Федоров А.С. «Јбµгэ сиэрэ-туома» Дьокуускай «Бичик» 2011
3. Заболоцкая П.Е. «Фольклорный театр якутов» Улан-Удэ:Изд.-полигр. Комплеск ФГОУ ВПО ВСГАКИ, 2009.

Комментарии запрещены.